Owoce piękna

Rodzima przyroda obfituje w liczne rośliny, których owoce są źródłem cennych składników bioaktywnych, jakie oprócz zastosowań wewnętrznych, można wykorzystać w kosmetologii - bogactwo karotenoidów, polifenoli i wielu innych substancji czynnych dla celów pielęgnacyjnych skóry. Najważniejsze z nich to:

Żurawina (Vaccinium sect. Oxycoccus) - sok z żurawiny wykazuje wielokierunkowe działanie kosmetyczne na skórę: nawilżające, regulujące pH skóry, liftingujące, ma również właściwości antyoksydacyjne (spowalnia proces starzenia się skóry), remineralizuje skórę, działa antybakteryjnie i przeciwgrzybicznie (Kozłowski 2002). W kosmetykach naturalnych stosuje się najczęściej wyciskany na zimno ekstrakt z owoców żurawiny. Owoce i nasiona żurawiny są bogatym źródłem związków witaminy E o działaniu nawilżającym i regenerującym dla skóry, a także chroniącym przed szkodliwym działaniem promieni UV. Opóźniają procesy starzenia się skóry poprzez stymulację produkcji kolagenu, zwalczają wolne rodniki i wzmacniają skórę. Dodatkowo zawarte w ekstrakcie żurawinowym kwasy tłuszczowe Omega 3, 6 oraz 9, nawilżają, regenerują, odbudowują i wzmacniają skórę. W kosmetyce wykorzystuje się również napar z liści żurawiny (do przemywania skóry), który ze względu na zawartość arbutyny (hamującej syntezę barwnika – melaniny) zapobiega powstawaniu plam na skórze i rozjaśnia przebarwienia.
Borówka czarna (Vaccinium myrtillus L.) - zawiera antocyjany, karotenoidy: β-karoten, luteinę i zeaksantynę (Wawrzyniak i in. 2011). Ze względu na silne właściwości antyoksydacyjne wykorzystywana jest głównie do produkcji kremów przeciwzmarszczkowych. Wykazuje działanie nawilżające, zmiękczające i wygładzające skórę, zmniejsza również zmiany trądzikowe poprawiając stan i wygląd skóry tłustej. Ułatwia ponadto wprowadzenie składników czynnych zawartych w preparatach kosmetycznych, wpływając na zwiększenie zdolności skóry do ich przyjęcia.
Berberys pospolity (Berberis vulgaris L.) - surowcem kosmetycznym są głównie owoce zawierające kwasy organiczne, witaminę C, flawonoidy, cukry, sole, pektyny i karotenoidy. Maseczki z owoców berberysu znajdują zastosowanie w leczeniu trądziku, a także przebarwień skóry. Wyciągi z owoców łagodzą poparzenia słoneczne , stosowane są przy pielęgnacji skóry zniszczonej, przesuszonej, łuszczącej się, wykazującej oznaki starzenia. Działają jako naturalny filtr promieniochronny frakcji UVA i UVB (Molski 2014a).
Bez czarny (Sambucus nigra L.) - w kosmetykach wykorzystywane są jego owoce i kwiaty, zawierające β-karoten. Wyciągi z czarnego bzu pojawiają się w kosmetykach do cery naczyniowej, tłustej i mieszanej, trądzikowej, łojotokowej. Ma działanie przeciwzapalne, ściągające, przeciwbakteryjne i złuszczające, a także wzmacniające naczynia krwionośne (zmniejsza ich przepuszczalność i kruchość). Napar z kwiatów i odwar z owoców stosowany jest w leczeniu łuszczycy (Kaniewska 2011, Maleszka 2002, Molski 2014a).
Aronia czarnoowocowa (Aronia melanocarpa) - w jej owocach występuje występuje likopen i kantaksantyna, także β-karoten. Efekt antyoksydacyjny pochodzi zarówno od karotenoidów jak i dużej zawartości barwników antocyjanowych. Związki aktywne z aronii wykorzystuje się w preparatach dermatologiczno-kosmetycznych, które chronią skórę przed szkodliwym działaniem promieniowania słonecznego. Charakteryzując się wysoką aktywnością antyoksydacyjną preparaty te działają także przeciwzapalnie, przeciwskurczowo i przeciwbakteryjnie. Wykazano, że sok z aronii działa korzystnie na przebieg choroby popromiennej, zwłaszcza w początkowej jej fazie, kiedy dochodzi do zwiększonego uwalniania wolnych rodników, uszkadzających funkcje życiowe i struktury komórkowe (Niedworok, Brzozowski 2001, Wolski i in. 2007). Aronia dzięki aktywności antyoksydacyjnej owoców i właściwości usuwania przez nie wolnych rodników (zwłaszcza tych najbardziej agresywnych: hydroksylowych, ponadtlenkowych, azotynowych – wywierających negatywne działanie na cały organizm, m.in. poprzez degradację kolagenu w organizmie, uszkodzenie DNA oraz utlenianie lipidów błon komórkowych) oraz pochłaniania szkodliwego dla organizmu promieniowania UV, owoce aronii stanowi jedną z najsilniejszych naturalnych broni do walki z fotostarzeniem i pogarszaniem się kondycji skóry. Antocyjany aroniowe wykazują niezwykłe zdolności ochronne i absorbujące promieniowanie UV i pomagają pozbyć się zmian rumieniowych na skórze, wzmacniając ścianki naczyń krwionośnych oraz zmniejszając stany zapalne i obrzęki. Kosmetyki polecane są szczególnie dla cery przesuszonej, wrażliwej, zmęczonej, o kruchych naczynkach krwionośnych ze skłonnością do ich rozszerzania się i pękania.
Malina (Rubus sp.) - szczególnie cenny w kosmetyce olej z malin zawiera głównie likopen i β-karoten. Używany do pielęgnacji każdego typu skóry, przede wszystkim trądzikowej. Jest składnikiem kosmetyków przed i po opalaniu, zwalczających przebarwienia skóry, balsamów do ust i kremów przeciwzmarszczkowych. Jako silny przeciwutleniacz ma działanie przeciwrodnikowe, chroni DNA komórek przed mutacją genów, także przeciwgrzybiczne, przeciwwirusowe i antyseptyczne. Poprawia barierę lipidową naskórka, chroni przed nadmierną utratą wody, reguluje pracę gruczołów łojowych, odblokowuje pory skóry oraz redukuje zaskórniki, chroni skórę przed promieniowaniem ultrafioletowym, łagodzi rumień posłoneczny. Ma ponadto właściwości nawilżające i regenerujące, uelastycznia i natłuszcza skórę oraz ułatwia penetrację składników aktywnych w głąb skóry (Molski 2014b).
Róża (Rosa sp.) - zawiera β-karoten, luteinę i likopen (Wawrzyniak i in. 2011). Ekstrakty z płatków róży łagodzą podrażnienia skóry, odżywiają, nawilżają i przeciwdziałają rozszerzonym naczynkom, stąd ich zastosowanie w kosmetykach dla skóry suchej, wrażliwej, naczyniową, zmęczonej i starzejącej się. Szerokie zastosowanie w kosmetyce ma olejek różany: pojawia się w kosmetykach przeciwstarzeniowych, tonizujących i przeciwtrądzikowych, przeciw rozstępom i poprawiających elastyczność skóry, nawilżających, w preparatach likwidujących zmiany hiperpigmentacyjne. Stosowany jest do regeneracji skóry uszkodzonej przez nadmierne opalanie, jak również przeciwzapalnie na skórę poparzoną w wyniku radioterapii. Wygładza blizny pooperacyjne, potrądzikowe, pooparzeniowe. Używany jest także w preparatach regenerujących do pielęgnacji zniszczonych i wypadających włosów (Kaniewska 2011, Molski 2014b).
Oleju z nasion róży dzikiej i pomarszczonej używa się w kosmetyce do pielęgnacji skóry, szczególnie cery wrażliwej, naczyniowej i skłonnej do podrażnień oraz jako składnika do produkcji kremów o działaniu zmiękczającym, oczyszczającym, regenerującym i wybielającym przebarwienia. Stosuje się go również do pielęgnacji suchych i zniszczonych włosów (m.in. po zabiegach fryzjerskich). Olejek różany jest natomiast z powodzeniem wykorzystywany do masażu i aromaterapii.
Jarząb pospolity (Sorbus aucuparia L.) - w kosmetyce wykorzystywane są oczyszczające, ściągające i antybakteryjne właściwości jarzębiny. Napary przygotowane z jej jagód doskonale nadają się do przemywania skóry tłustej. Z kolei maseczkę nakładać można na skórę zwiotczałą, zmęczoną, bez blasku i z rozszerzonymi porami. Przyrządzoną papkę z owoców jarzębiny stosuje się na różne brodawki, wypryski i trądzik. Olej uzyskiwany z nasion owoców jarzębiny zawiera β-karoten, ma właściwości przeciwzapalne, ściągające, przeciwłupieżowe, zmiękczające skórę oraz wzmacniające włosy i paznokcie. Polecany szczególnie w pielęgnacji cery suchej, z objawami zmęczenia i drobnymi przebarwieniami. Działa także wzmacniająco na naczynia krwionośne.
Jeżyna (Rubus L.) - to roślina, której owoce zawierają kwasy organiczne, barwniki antocyjanowe, pektyny. Ekstrakt z owoców jeżyn wytwarza się z wyselekcjonowanych owoców, które to poddaje się następnie odpowiedniemu procesowi suszenia. Odpowiednio przeprowadzony proces sprawia, że ekstrakt zachowuje wszystkie właściwości świeżego owocu. Owoce ostrężyny mają silne działanie przeciwutleniające oraz stymulują krążenie krwi. Wzmacniają i chronią naczynia krwionośne, regulują TEWL (ang. Transepidermal Water Loss), wydzielanie sebum. Mają działanie ochronne na kolor włosów. Wzmacniają barierę skórną. Wykazują działanie przeciwzapalne. Ze względu na te cechy stosowane są w preparatach do pielęgnacji skóry suchej, zniszczonej, starzejącej czy do cery trądzikowej. Ekstrakt z owoców jeżyn jest dla skóry źródłem witaminy C, witaminy E, beta karotenu, oraz NNKT (20% kwas linolenowy, 60% kwas linolowy). Może stanowić zatem podstawę dla produktu kosmetycznego do pielęgnacji skóry delikatnej, jak i pod oczami, ponieważ związki te „naprawiają” skórę, wpływają na jej przepuszczalność, skóra staje się nawilżona, gładka i elastyczna.
Tarnina (Prunus spinosa L.) - inaczej śliwa tarnina lub tarka, to roślina, której właściwości lecznicze w medycynie naturalnej wykorzystuje się od dawna. Współczesna fitoterapia poleca stosowanie przede wszystkim owoców tarniny. Zawierają one flawonoidy (przeciwutleniacze), które nadają im ciemnogranatową barwę, witaminę C (20 mg w 100 g), beta karoten, witaminy z grupy B, dużo wapnia, potasu i magnezu, a także fitosterol, pektyny, cukry, kwasy organiczne i garbniki. Owoce mają właściwości ściągające, są bogate w pektyny, przez co stosowany są jako dodatek do maseczek ściągających. Wykazano, że włączenie ekstraktu Prunus spinosa do kremu ma znaczący wpływ na stan hydratacji skóry i jest związane z obecnością wiążących wodę oligosacharydów. Antocyjany mogą działać przeciwutleniająco, przeciwbakteryjnie, antynowotworowo. Związki antocyjanowe i flawonoidy uszczelniają naczynia krwionośne, zapobiegają obrzękom, działają przeciwzapalnie. Wysoka zawartość polifenoli, w tym kwasów fenolowych i antocyjanów, ma wpływ na dużą aktywność antyoksydacyjną owoców tarniny.
Kalina (Viburnum L.) – roślina należąca do rodziny przewiertniowatych. Najbardziej rozpowszechniona jest kalina koralowa. Kwaśne owoce kaliny przypominają porzeczki i zawierają dużo pektyn, cukry, kwasy organiczne, garbniki, karoten, witaminy C i P (witaminy C więcej niż w owocach cytrusowych). Nasiona kaliny zawierają tłuszcz do 21%. Kalina koralowa jest rośliną miododajną. Owoce kaliny mają właściwości łagodnie ściągające, antybakteryjne. Zawarte w nich flawonoidy działają antyoksydacyjnie, irydoidy – przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie. Medycyna ludowa poleca sok lub odwar z owoców kaliny stosowany zewnętrznie w przypadkach chorób skóry (owrzodzenia, trądzik) jako okłady. Nie wolno spożywać surowych owoców kaliny, wyłącznie po obróbce termicznej.
Winorośl właściwa (Vitis vinifera) – roślina należąca do rodziny Winoroślowatych. Najliczniejszą i najsilniejsza grupą substancji czynnych są proantocyjanidyny – antyoksydanty, leukocyjanidyny oraz skondensowane taniny. To substancje wykazujące silne działanie przeciwutleniające, przeciwmutagenne i wymiatające wolne rodniki a także przeciwzapalne. Proantocyjanidyny hamują działanie enzymów odpowiedzialnych za starzenie się naczyń włosowatych, toteż poprawiają stan naczyń krwionośnych. Zawarte w owocach winogron przeciwutleniacze chronią skórę przed szkodliwym wpływem promieni słonecznych (fotostarzeniem). Zwiększają skuteczne działanie innych substancji korzystanych dla organizmu, hamują rozpadanie się kolagenu cennego dla skóry oraz działają przeciwalergicznie. Nasiona winogron wzmacniają struktury kolagenu jednocześnie przyspieszając regenerację tkanek.
Rokitnik zwyczajny (Hippophae rhamnoides, nazwa łacińska wywodząca się od greckich słów: hippos, czyli koń oraz phaos, czyli błyszczący. Owoce rokitnika podawano koniom, aby miały piękną, błyszczącą sierść. Krzew rokitnika często występuje na nadbałtyckich wydmach, w Polsce dziko rosnący jest pod ochroną. Uprawiany w krajach Euroazji, najwięcej w Chinach. O jego istnieniu i wykorzystywaniu dowiadujemy się już ze starożytnych zapisków tybetańskich mnichów, jego właściwości dobrze znały nasze babcie, jednak na kilka dobrych lat został zapomniany. Dziś coraz częściej wracamy do rokitnika w zastosowaniu kosmetycznym i farmaceutycznym, ponieważ zawarte w nim związki bioaktywne fenomenalnie wpływają na nasz organizm. Rokitnik zawiera w sobie 190 bioaktywnych składników, a olej rokitnikowy jest jego najcenniejszą formą. Pozyskiwany jest z nasion lub pulpy owocowej, oleje różnią się od siebie właściwościami i wyglądem. Najcenniejszym jest olej z czystej pulpy owocowej, ponieważ najefektywniej działa na skórę. Olej ma intensywny czerwono-pomarańczowy kolor oraz mocny zapach, typowo owocowy.

Źródło:

M. Kaniewska, Kosmetologia podstawy, WSiP, Warszawa 2011,
A. Kiełtyka-Dadasiewicz, Rośliny w nowoczesnej kosmetologii, Monografia naukowa, Lublin 2016,
J. Kozłowski, J.Cis, T.Wielgosz.: Zioła z apteki natury, Wyd. Publicat, 2013,
M. Molski, Detoksykacja, dieta, ruch, 2014a – Nowoczesna kosmetologia. Tom I, PWN, Warszawa,
M. Molski, Kosmetyki, zabiegi, suplementy, 2014b – Nowoczesna kosmetologia. Tom II, PWN, Warszawa,
http://biotechnologia.pl/kosmetologia/ekstrakt-z-jezyn-jako-surowiec-kosmetyczny,16527,
L. Antkowiak „Rośliny lecznicze", Poznań 1998,
http://m.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/domowa-apteczka/tarnina-wlasciwosci-lecznicze-i-zastosowanie-tarniny_37210.html,
Effects of Polymer Entrapment of Prunus Spinosa Fruii Extract on its Cosmetic Efficacy”, J. Appl. Cosmetol. 24, 63-76 (April/June 2006),
M. Kostka, „Wybrane rośliny dziko rosnące okolic Jaślisk jako nowa żywność i żywność funkcjonalna", Materiały naukowe z II Międzynarodowej Konferencji „Rośliny zielarskie kosmetyki naturalne i żywność funkcjonalna”, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Krosno 6-7 maja 2015,
P. Czikow, J. Łaptiew, Rośliny lecznicze i bogate w witaminy, PWRiL, Warszawa 1983, s. 144,
https://www.trustedcosmetics.pl/zalety-spozywania-kaliny-koralowej/
A. Nowak, J. Zielonka, M. Turek, A. Klimowicz, Wpływ przeciwutleniaczy zawartych w owocach na proces fotostarzenia się skóry, „Postępy Fitoterapii” 2/2014, s. 97-98.